مقدمه

سیستماتیک یکی از شاخه‌های بسیار قدیمی و مهم علم گیاه شناسی است. انسانهای اولیه به گیاهان خوراکی و دارویی اطراف خود توجه خاصی داشتند و صدها نوع از آنها را می‌شناختند و به این ترتیب نخستین گروههای تاکسونومیک گیاهی بر اساس چنین شناختی شکل گرفت. سیستماتیک گیاهی اختلافات بارز و برجسته گروههای گیاهی را تصویر می‌کند.

نام هرگیاه در واقع کلیدی است که با آن دریچه‌ای بر زیست شناسی آن گیاه گشوده می‌شود. سیستماتیک گیاهی باشناخت و نامگذاری گیاهان و به نظم کشیدن آنها در گروههای خویشاوند و بسیار نزدیکی همچون جنس ، خانواده و … سروکار دارد. بطور کلی این علم شامل مجموعه فعالیتهایی است که به منظور سازماندهی و ثبت تنوع گیاهان انجام می‌شود.

تاریخچه

تا سده هجدهم میلادی ، بیشترین توجه به شناخت و طبقه ‌بندی گیاهان زراعی و دارویی معطوف می‌گردید و طبعا سیستم رده‌بندی مصنوعی ، که غالبا بر اساس مشخصات کاربردی گیاهان استوار بود مورد استفاده قرار می‌گرفت از اواسط این سده سیستم نامگذاری و طبقه بندی پیشنهاد توسط لینه تحولی در علم طبقه ‌بندی گیاهان پدید آورد.

در اواخر سده هجدهم میلادی نظر غالب گیاه شناسان به سیستم‌های طبقه‌ بندی طبیعی که بر پایه صفات ریخت شناسی گیاهان استوار بود جلب گردید. در سده نوزدهم میلادی با ارائه نظریه تکاملی داروین و توجه به توالی تکاملی در طبقه ‌بندی گیاهان ، مبنای طبقه بندی فیلوژنتیک پایه گذاری شد و در سده بیستم میلادی به سیستم‌های فیلوژنتیک واقعی رسید که اساس رده بندی نوین معاصر را تشکیل می‌دهد.

اهداف سیستماتیک گیاهی

سیستماتیک گیاهی 4 هدف را دنبال می‌کند.

• فهرست کردن فلور جهان
• ارائه راه به منظور شناسایی و ایجاد ارتباط
• بوجود آوردن یک سیستم ارتباطی مستقیم و جهانی
• نشان دادن مفاهیم تکاملی تنوع در عالم گیاهی

سیستم‌های طبقه بندی امروزی بر خلاف سیستم‌های قدیمی‌تر ، تنها بر پایه مشخصات مورفولوژیک استوار نبوده بلکه سایر اختصاصات بیولوژیک گیاهان را در طبقه بندی بکار می‌گیرد و در این راستا ، توجه به جنبه‌های تکاملی ، وابستگی‌های ژنتیکی و ساختار شیمیایی آنها از تاکید بیشتری برخوردار است.

توجه به اصل عمومی تک نیایی تاکسون‌ها در سیستماتیک گیاهی اهمیت شناخت و کاربرد علم تکامل گیاهان را برای دستیابی به قرابتها و دودمانهای تکاملی در سطوح نظام سلسه نسب روشن می‌سازد. چون در سیستمهای طبقه بندی امروزی که بر پایه صفات متعددی استوارند ریخت شناسی به تنهایی اساس طبقه بندی را تشکیل نمی‌دهد، لذا لزوما تمام صفات مورفولوژیک دارای ارزش یکسانی در طبقه بندی و توصیف تاکسونها نبوده و در هر مورد دارای کاربرد خاص خواهند بود.

مراحل سیستماتیک گیاهی

• سیاحت و اکتشاف و جمع آوری گیاهان
• پرس کردن و خشک کردن گیاهان و تهیه هرباریوم گیاهی
• دوره سنتز یا استفاده از ویژگیهای ریخت شناسی ، شکل و ساختار گیاهان به منظور طبقه بندی آنها
• مرحله تجربی که به تفسیر اطلاعات بدست آمده در قالب واژه‌های تکاملی وفیلوژنتیک مربوط می‌شود.

شاخصهای ریخت شناسی فیلوژنی

صفات ابتدایی در طبقه بندی فلوژنی به مفهوم صفاتی است که مقدم‌تر از صفات دیگر بوجود آمده‌اند نه صفات ساده‌تر در قبال پیچیده‌تر و این امر بخصوص در مورد گیاهان گلدار مشهورتر است برای مثال گیاهان یکساله پایا و دو ساله و این گروهها از گیاهان چوبی اشتقاق یافته‌اند و یا گلهای دو جنسی مقدم بر گلهای تک‌جنسی‌اند. میزان تکامل در تمام اندامهای گیاه همیشه یکسان نیست و ممکن است برخی از اندامها تخصصیتر از سایر اندامها شده و بعضی از تاکسونها هر دو صفات پیشرفته و ابتدایی را در خود داشته باشند.

طبقه بندی سلسله گیاهان

گیاهان خشکی اولیه در دوره دونین ظاهر شده و فاقد ریشه و ساقه و برگ بوده و ظاهری شبیه جلبکهاداشته‌اند. قدیمی‌ترین سنگواره‌های بدست آمده که به عنوان نیاکان گیاهان آوندی شناخته می‌شوند مربوط به دو گیاه منقرض شده Zosterophllumo و Phynia می‌باشد. به احتمال زیاد بریوفیتا قبل از شکل گیری و تمایز دستگاههای آوندی این گیاهان از مسیر تکاملی آنها منشعب شده‌اند. در هر صورت سنگواره‌ای از بریوفیت‌های اولیه در دست نیست.

گیاهان نوعZosterphyllum منشا لیکوپودیوفیتا می‌باشند. این گروه در اواخر دوارن پالئوزوئیک دارای پراکندگی وسیع و انواع متعددی بوده اند. لیکن امروزه فقط معدودی از جنس‌های علفی به حیات خود ادامه می‌دهند. گیاهان نوع Phynia به عنوان نیاکان سایر گیاهان آوندی به شمار می‌آیند که به نوبه خود در مسیرهای متفاوتی تکامل یافته‌اند.

سیستماتیک گیاهی: زمینه‌ای علمی مربوط به دنیای امروز

در دنیای امروز دانش مربوط به شناسایی ، نامگذاری و رده بندی گیاهان زمینه مطالعاتی مهیجی است. کاربردهای بالقوه اقتصادی گیاهان شاید بلافاصله مشهود نباشد، اما ناگزیریم گیاهان خویشاوند را بشناسیم. خویشاوندهای وحشی گیاهان زراعی معمولا حاوی ژنهایی هستندکه خصوصیت مطلوبی چون مقاومت در برابر بیماریها را که برای اصلاح محصولات زراعی موردنیاز متخصصین اصلاح نژاد است فراهم می‌کنند.

ارتباط با سایر علوم

سیستماتیک گیاهی یکی از علوم پرکاربردی است که با بسیاری از رشته‌ها ارتباط نزدیک دارد. که می‌توان به گیاه شناسی ، مورفولوژی گیاهی ، فیزیولوژی گیاهی، بیوشیمی گیاهی و ژنتیک گیاهی و اکولوژی گیاهی اشاره کرد.

 

فهرست مطالب:

فصل اول: اصول و تاریخچه سیستماتیک گیاهی

مقدمه

عقيده هيوود

عقيده پورتر

دو هدف اصلي در تاكسونومي

رده بندی

و…

فصل دوم: بریوفیتها

مقدمه

چرخه زندگي بريوفيتها

رده‌ بندي بريوفيتها

مفاهیم

خزه ها

و…

فصل سوم: نهانزادان آوندی (پتریدوفیتها)

مقدمه

صفات عمومي

سه ويژگي گياهان آوندي

اپوسپوري و اپوگامي

ساختار ساقه در نهانزادان آوندي

و…

فصل چهارم: پسیلوفیتها

تعریف

رده بندي پسيلوفيتها

و…

فصل پنجم: ليكوپوديوفيتها (پنجه ‌گرگيان)

مقدمه

صفات ليكوپوديوفيتها

صفات رده ليكوپوديوپسيدا

پنجه‌ گرگيان سنگواره

صفات رده ايزوئتوپسيدا

اسپوروفيت پنجه‌ گرگيان

شرح خانواده‌ هاي زنده پنجه‌ گرگيان

خانواده سلاژينلاسه

و…

فصل ششم: اكويستوفيتها (آرتروفيتا يا دم‌ اسبيان)

مقدمه

اهميت اقتصادي

اسپوروفيت دم‌ اسب

گامتوفيت دم‌ اسب

ويژگيهاي مهم دم‌ اسبيان

رده بندی

و…

فصل هفتم: پولي‌ پوديوفيتها (سرخسها)

مقدمه

صفات مشخصه سرخسيان

رهيافتهاي تكاملي

طبقه بندی

مشخصات ردة پولي‌ پوديوپسيدا

خانواده افيوگلوساسه

و…

فصل هشتم: بازدانگان

مقدمه

رده بندی بازدانگان

چرخه زندگي بازدانگان

مخروط نر كاج

مخروط ماده کاج

شاخه سيكادوفيتا

رده‌ بندي سيكادوفيتا

و…

فصل نهم: گياهان گلدار (نهاندانگان، ماگنوليوفيتا)

مقدمه

چرخه زندگي نهاندانگان

رده بندی نهاندانگان

مشخصات عمومي رده ليليوپسيدا

و…

فصل دهم: زيرردة آليسماتيده

مقدمه

صفات مشخصه زيررده آليسماتيده

راسته آليسماتالس

خانواده بوتوماسه

خانواده آليسماتاسه

راسته هيدروكاريتالس

و…

فصل یازدهم: زيررده آره‌ سيده

مقدمه

صفات مشخصه زيررده آره‌ سيده

راسته آره کالس

خانواده پالمه

راسته آرالس

خانواده آراسه

خانواده لمناسه

و…

فصل دوازدهم: زيررده كملينيده

مقدمه

صفات مشخصه زيررده كملينيده

خانواده كمليناسه

راسته پوآلس

خانواده گرامينه

راسته ژونكالس

و…

فصل سیزدهم: زيررده زينگيبريده

مقدمه

صفات مشخصه زيررده زينگيبريده

راسته برومليالس

راسته زينگيبرالس

خانوادة موساسه

خانواده استريليتزياسه

و…

فصل چهاردهم: زيررده ليليئيده

مقدمه

صفات مشخصه زيررده ليليئيده

راسته ليليالس

خانواده پونته‌ درياسه

خانواده فيليدراسه

خانواده ايريداسه

و…