اطلاعات اولیه

در نظام رده بندی گروههایی که اصطلاحا واحدهای رده بندی نامیده می‌شوند، مانند گونه ، جنس ، تیره و … گروههایی هستند که هر گروه بزرگتر شامل چندین گروه کوچکتر از خود است و شباهت افراد به هم در گروههای کوچکتر بیش از گروههای بزرگتر است. علم رده بندی گیاهان در واقع رده بندی تمام اطلاعاتی است که در مورد علوم گیاهی وجود دارد. مطالعه خیل عظیم گیاهان که امروزه نزدیک 300 هزار گونه دارند، بدون رده بندی آنها امری امکان ناپذیر است.

شناخت گیاهان و تعیین نام آنها در حد گونه که ارزش کلیدی برای انجام هر نوع مطالعات در علوم گیاهی دارد، آشنایی با علم رده بندی را امری غیر قابل انکار می‌سازد. دانش رده بندی سابقه‌ای به قدمت تاریخ انسان دارد، ولی رده بندی عملی که از 150 سال پیش شروع شده است، هر روز با پیشرفت علم عملی‌تر شده و تکامل بیشتری پیدا می‌کند.

رده بندی مصنوعی

این نوع رده بندی بر اساس تغییرات یک یا دو صفت تنظیم می‌گردد، مانند رده بندی گیاهان بر اساس تعداد پرچمها و یا تعداد خامه‌های گل یا فصل گلدهی و … . اولین رده بندی مصنوعی بوسیله لینه انجام گرفت. لینه گیاهان را بر اساس تعداد پرچمهای آنها به 24 گروه تقسیم کرد و برای هر گروه یک نام علمی پیشنهاد کرد. بطور مثال Monodria برای یک پرچمی‌ها ، Diandria برای دو پرچمی‌ها و … .

استفاده از این روش و استقبالی که در آن موقع از آن به عمل آمد، به خاطر سهولت کار بود. با توجه به افزایش تعداد گیاهان ، این روش کاربرد وسیع خود را از دست داد و امروزه فقط در تدوین کلیدهای گیاه شناسی و برای تفکیک تعداد معدودی از گیاهان یک منطقه بکار می‌رود.

اشکالی که بر رده بندی مصنوعی وارد است این است که گاهی گیاهانی در یک گروه قرار می‌گیرند که فاقد شباهتهای ظاهری و روابط خویشاوندی هستند. بطور مثال در گروه دو پرچمی‌ها ، درخت بید و سیزاب قرار می‌گیرند که فاقد هر نوع خویشاوندی و یا شباهت ظاهری هستند.

رده بندی طبیعی

در این رده بندی سعی می‌شود گیاهانی که دارای شباهتهای ظاهری و داخلی بیشتری در بین خود هستند، در گروههای مشترک قرار بگیرند. از جمله صفاتی که در رده بندیهای طبیعی مورد استفاده قرار می‌گیرند، عبارتند از : شکل ظاهری گیاه ، ساختمان دستگاههای رویشی ، نظام استقرار برگ در روی ساقه ، وجود یا فقدان گوشوارک ، فرم پهنک برگ. این موارد غالبا صفاتی هستند که به عنوان معیار شناسایی گیاهان و تعیین میزان خویشاوندی ، انتخاب می‌شوند.

در این رده بندی گونه ، واحد پایه است و برای توصیف یک گونه منحصرا نمی‌توان از یک صفت استفاده کرد، بلکه باید صفات دیگری را نیز بر این صفات افزود تا بتوان گیاهان را از هم تشخیص داد. همه صفات مشخص کننده یک گروه از ارزش یکسان برخوردار نیستند. بنابراین ارزیابی هر یک از صفات و ترجیح دادن برخی به برخی دیگر ، مربوط به خلاقیت ذهن گیاه شناس است.

از گیاه شناسانی که رده بندی طبیعی را ابداع کردند، می‌توان به گیاه شناس فرانسوی Dejussieu و Decandole دوکاندول ، گیاه شناس سوئدی ، اشاره کرد. آخرین نوع از این رده بندی ، رده بندی مربوط به دو گیاه شناس به نامهای Bentham _ Hooker می‌باشد که در کتاب خود قریب به هفت هزار جنس و 97 هزار گونه را معرفی کردند. در رده بندی آنها گیاهان به ترتیب در گروههای دولپه‌ای ، بازدانگان و تک‌لپه‌ایها مورد مطالعه قرار می‌گیرند. علی‌رغم قرار گرفتن بازدانگان بین دولپه‌ایها و تک‌لپه‌ایها که یکی از ایرادهای این رده بندی است، این رده بندی امروزه در اکثر موسسات گیاه شناسی استفاده می‌شود.

رده بندی تکاملی

رده بندی اینکلر _ پرانتل (Engle _ Prantle)

روشی است که در عین برخورداری از ویژگیهای یک رده بندی طبیعی (شباهت ظاهری) ، اصول و معیارهای حاکم بر روند تکاملی گیاهان را نیز مورد توجه قرار می‌دهد و اولین رده بندی تکاملی به شمار می‌رود. در این روش نهاندانگان به دو گروه تک‌لپه ، دولپه تقسیم می‌شوند و در این رده بندی ترتیب قرار گرفتن گروههای گیاهی به صورت بازدانگان ، تک لپه‌ایها و دو لپه‌ایها است.

رده بندی بسی (Bessey) یا نظریه رانالی

ترتیب قرار گرفتن گروههای مختلف در این رده بندی به صورت بازدانگان ، دو لپه‌ایها و تک لپه‌ایها می‌باشد که این ترتیب مورد قبول اکثریت گیاه شناسان است. به نظر بسی آلاله‌گان ، منشا پیدایش سایر نهاندانگان هستند. در رده بندی بسی ، آلاله‌گان در 3 مسیر مختلف تحول پیدا می‌کنند: در یک مسیر تک‌لپه‌ایها را بوجود می‌آورند و در دو مسیر دیگر ، انواع دولپه‌ایها را ظاهر می‌سازند.

رده بندی هاچنسون (Hutchinson) یا نظریه ماگنولیایی

هاچنسون در رده بندی خود ، گیاهان را به دو گروه علفی (Hebraize) و چوبی (Lignosae) تقسیم می‌کند و معتقد است که گیاهان گروه علفی از تحول آلاله‌گان ایجاد شده‌اند، ولی گیاهان متعلق به گروه چوبی از تحول ماگنولیالها بوجود آمده‌اند. این رده بندی نسبت به سایر رده بندیها از ارزش کمتری برخوردار است. نظریه هاچنسون مبتنی بر 22 اصل است که برخی از آنها عبارتند از:

• تکامل ، روندی دو سویه است که از سویی به نگهداری صفات گرایش دارد و از سوی دیگر به کاهش و انقراض آنها منجر می‌شود.
• تکامل در همه اعضای گیاه همزمان روی نمی‌دهد.
• درختان و درختچه‌ها در بین گیاهان هر تیره نسبت به انواع علفی ، قدیمی‌تر هستند.
• گلهای منظم ، نسبت به گلهای نامنظم قدیمی‌تر هستند.
• پیوسته گلبرگها نسبت به جداگلبرگها ، جدیدتر هستند.
• وجود پرچمها و برچه‌های فراوان و استقرار مارپیچی آنها در سطح نهنج صفاتی قدیمی هستند.
• گلهای منفرد از گلهای مجتمع ، ابتدایی‌تر هستند.

رده بندی عددی

روشی است که درجه تشابهات بین موجودات زنده را با بکار گرفتن معیارهای عددی بررسی می‌کند و نتیجه تجزیه و تحلیل این معیارها را اساس رده بندی قرار می‌دهد.

• در رده بندی عددی ، صفات موفولوژیکی در درجه اول اهمیت قرار دارند، زیرا سهل‌الوصول‌تر و آسانتر از سایر صفات قابل بررسی هستند.
• در رده بندی عددی ، صفات مورفولوژیکی از ارزشی یکسان برخوردار هستند و معمولا صفات هم ساخت (Homologus) با یکدیگر مقایسه می‌شوند.
• در این روشها ، حداقل 60 صفت و یا در حد ایده‌آل 80 تا 100 صفت مورد ارزیابی قرار می‌گیرند و سپس با استفاده از ماشینهای حساب و رایانه ، منحنی‌ها و دیاگرامهای مربوطه ، ترسیم می‌شوند.

 

فهرست مطالب:

فصل اول: مقدمه، تعاریف و دیدگاهها

مقدمه

عقيده هيوود

طبقه بندي بر پايه تكاملي

اهداف اصلي تاكزونومي بنا به عقيده پورتر

اهداف اصلي تاكزونومي بنا به عقيده هيوود

تعاريف و ديدگاهها

رده بندی

تاکزونومی

و…

فصل دوم: تاریخچه تاکزونومی

مقدمه

تاكزونومي پيش از داروين

طبقه بندي بر اساس شكل ظاهري گياهان

تئوفراست

پلينيوس

ديوسكوريدس

گياه شناسي قرون وسطي (آلبرت بزرگ)

گياه شناسي دوره اسلامي

گياه شناسي دوره رنسانس

و…

فصل سوم: نامگذاری علمی گیاهان

مقدمه

سيستم دو اسمي لينه

اسم مولف

اسم جنس

اسم گونه

قوانين نام گذاري بين المللي گياهان

اصول مهم كد

سلسله مراتب تاكزونوميكي

روش تیپ

هولوتیپ

و…

فصل چهارم: واحدهاي رده بندي گياهان و تعريف آنها

مقدمه

تعریف گونه

نظر دوژوسيو و جان ري

عقيده امرسون

عقيده بنسون

كوتاهترين و بهترين تعريف گونه

گونه لينة خالص

فنوتيپ

بیوتیپ

اکوتیپ

و…

فصل پنجم: مفهوم صفات در تاکزونومی

مقدمه

تعريف صفت

صفات خوب و بد

صفات ثابت، متغير و مواج

و…

فصل ششم: استفاده از صفات به عنوان شواهد تاكزونوميكي

مقدمه

مورفولوژي

چهار بخش اصلي تشكيل دهنده گل

پنج شکل زیستی برای انواع گیاهان

فانروفیتها

کامئوفیتها

همی کزیپتوفیتها

و…

فصل هفتم: روشها، ابزارها و اهداف مورد نظر در تاكزونومي

مقدمه

باغ گياه شناسي يا باغ تحقيقاتي

هرباریوم

کتابخانه

فلور

مونوگراف

مقایسه فلور با مونوگراف

و…

فصل هشتم: روشهاي شناسايي گياهان آوندي

مقدمه

بررسي گياه قبل از شناسايي

ساختمان كليد و طرز استفاده از آن

انواع کلیدها

نوع دندانه دار

تيپ كليدهاي موازي

و…

فصل نهم: مقايسه و ارزشيابي سيستم هاي جاري طبقه بندي

مقدمه

سيستم رده بندي انگلر و پرانتال

سسيتم طبقه بندي بسي

مقايسه سيستم بسي با سيستم انگلر و پرانتال

سيستم طبقه بندي هتچينسون

سيستم طبقه بندي تاختاجان

سيستم طبقه بندي كرانكوئيست

و…